ENGİNAR HAKKINDAKİ BÜTÜN BİLGİLER
ENGİNAR ÜRETİMİ
Kaliteli enginarların yetiştirilmesi ekinin yıllık dikilen mahsul olarak bulundurulmasıyla mümkündür.Son zamanlarda geleneksel ekim yöntemi olan bitkisel üretimden ziyade çekirdek üretim bitkilerinden üretilen enginar filizlerinin ikinci kalitede olduğu düşünülmektedir.Bununla birlikte, tüketici talebi ve pazar uzmanları çekirdek üretim enginarların görüntü ve tat olarak çok daha iyi olduğunu göstermektedir.Dahası, mahsul uzun süreli yer tahsis edilmesini gerektirmediğinden yıllık üretim kısıtlı alanlarda enginar yetiştirilmesini olanaklı kılmıştır.Diğer sebzelerle daha hızlı rotasyonda yaz uykusu gerekli olmadığı için mümkündür.2.HAVA ŞARTLARI
Enginar gündüzleri 24 geceleri ise 13 derecede yetişen serin mevsim mahsulüdür.İyi bir mahsul için ısı aralığı ise 29 ile 7 derece arasındadır ve bu aralıklarda yıl boyunca üretim mümkündür.Sıcak,kuru, ve rüzgarlı hava koşulları odunsu,acı ve daha az sıklıkta tomurcuklar(yenilebilir kısım) meydana getirir.Don olayı tomurcuk dokusunun dış kısmında kabarmaya başlamış ve beyazlamış bir görüntüye neden olup tomurcuğa zarar verir.Don hasarı yüzeyseldir ve yemek kalitesini etkilemez fakat soluk renkli tomurcukları piyasaya sürmek daha zordur.Olgun bitkiler genellikle yoğun don ortamında hayatta kalmayı başarabilse de mahsul azalabilir.
3.DİKİM TEKNİKLERİ
Nakil işlemi çekirdek üretimli enginarlar kullanılan İspanya ve diğer Akdeniz ülkelerinde stand kurulumunda en popüler yöntemlerdendir.Muntazam olmayan tohum sürümü ve uzun süren yetiştirme mevsimi doğrudan tohum kullanımında yaşanan iki önemli güçlüktür.
Nakiller, 1.8 ? 2m genişliğindeki damla-sulama yataklarına, 60cm aralıklarla tek sıra halinde dikilir.Bitkiler,büyüdükçe kırılmasını önlemek için,şeritlerden 15cm mesafeyle yerleştirilirler.Enginarların birbirlerine yakın olmaları toplamayı zorlaştırır, tomurcuk ebadını,miktarını azaltır ve bununla beraber verimi de arttırmaz.
Nakil metoduyla yapılan üretim için yaklaşık olarak hektar başına 8.000 ile 10.000 arasında bitki gerekmektedir.
4.FİDELERİ YETİŞTİRME
Bir yerden başka bir yere dikilirken kullanılan en yaygın ekim yöntemi tohumları serada yaklaşık 200-250 delikli ısı geçirmeyen plastik tepsilere ekmektir.45-60 gün sonra fideler nakil için tarlaya alınır.Bazı fidanlık hizmetlerinde fideleri daha iyi yetişmiş ve hastalıklara karşı dayanıklı hale getirmek için bir tepsiden diğerine (yaklaşık 50-60 delikli) aktarmak oldukça yaygın bir uygulamadır.Tekrardan nakil diye bilinen bu uygulama fidelerde 3-4 adet yaprak yetiştikten sonra yapılır.
Tohumlar yoğun bir bitki alt tabakası karışımında (%80 yer kömürü-%20 perlit) 1cm derinlikte yerleştirilir.Ekim işleminin hemen sonrasında sulama yapılır ve tepsiler ön filizleme odasına alınır.Sıcaklık yaklaşık %90 oranında kuru nemli bir ortamda genellikle 28 ile 30 derece arasında ayarlanır.Oda karanlığı tavsiye edilir.Tohumlar filizlenmeye başlayınca fideler seraya alınır.Seranın sıcaklığı çok yüksek olduğu taktirde sıcaklığı düşürmek için tepsilerin üzerinde delik açılmalıdır.
Fideler tarlada başka bir yere dikilmeden önce yaklaşık 45-60 gün gereklidir.Bu aşamada fidelerin 4-6 yaprağı gelişmeye başlamıştır.
İlk sulamadan sonra ilk 10 gün içerisinde filiz veren tohumların sayısı tohumun kalitesine bağlı olarak %40 ile %95 arasında değişir.
Seradaki tohumun kalitesi tohuma mantar ilacı uygulanarak arttırılabilmesine rağmen,şu anda çoğu ülkede tohum tedavisi için kayıtlı mantar ilacı bulunmamaktadır.Tohuma 57 ile 59 derece arasında sıcak suyla tedavi uygulandığında olumlu sonuçlar alınmaktadır.Bu yöntemin ticari olarak uygulamaya geçirilmesinden önce enginarlar üzerinde sıcak su yöntemi deneyleri uygulamaya konmuştur.
5.TOPRAKLAR
Enginarlar birçok toprak çeşidinde yetiştirilebilen derin köklü bitkilerdir fakat en iyi sonuç derin,verimli ve iyi süzülmüş topraklarda alınır.Aşırı drenajlı düşük derecede nem tutma özelliklerine sahip olan hafif topraklardan kaçınılmalıdır.
6.SULAMA
Enginarlar büyüme döneminde sık sulama gerektirir.Çok az miktarda toprak nemi,özellikle filizler gelişirken,düşük kaliteyle sonuçlanır.İspanya'da çoğu ticari amaçlı dikimde damla sulama yöntemi uygulanır.Serpme makinesi ve oluk sulama da diğer yöntemlerdir fakat en iyi sonuçlar damla sulamayla alınır.Sulama zamanını ayarlamak ve toprak nemini görüntülemek için ölçüm aleti kullanılır.
Eşinin ilk aşaması sırasında köklenmenin gelişimini sağlamak için toprakta sabit bir oranda nem sağlanması tavsiye edilir.
Sulama sıklığı çeşitli faktörlere(toprak cinsi,su tuzluluk miktarı ve hava koşulları) bağlı olarak geliştirilmelidir.
Enginarların kökten çürümeye yatkın bir yapısı olduğundan yoğun bir şekilde sulamadan kaçınılmalıdır.Genellikle yağışlı mevsimlerde sıralar arasında süzdürme hendekleri gereklidir.Şekilsiz topraklardan fazla suyu boşaltıncaya dek hendek kazılması tavsiye edilir.
7.ÜREME VE BİTKİ YETİŞTİRME DÜZENLEMESİ
Enginarlar, en iyi ürünün elde edilebilmesi için diğer çoğu sebze mahsullerine göre daha az gübre talep ederler.Birçok durumda en fazla ürünü alabilmek için yetiştiriciler hektar başına 112-224 kg nitrojen, 56-112 kg P2O5 ve 34-112kg K2O uygularlar.Damla-sulama alanlarda, hektar başına 34-56 kg N ve P2O5 in yarısı ve K2O iki ayrı bant şeklinde 5-10cm ve dikim yerinden yaklaşık 15 cm kadar bağlanırlar.Kalan gübre mevsim boyunca eşit miktarda haftalık olarak uygulanır.
Yoğun şekilde gübre kullanımı boşa harcanan paranın yanında zemindeki suyu kirlettiği gibi verimi ve kaliteyi de düşürür.Gübre uygulamaları önceden yapılan toprak analiziyle ve doku yetişme mevsiminde alınan doku örnekleriyle yapılmalıdır.
Düzenli uygulandığında bitki yetiştirme düzenleyicisi gibberellic asit (GA3 veya GA4+7) bitki gelişimine zarar vermeden ve ürün azalmasına neden olmadan erken ve aynı biçimde filiz gelişimini arttırabilir.
Yıllık üretim içerisinde yapılan gibberellic asit tedavileri,tedavi edilmeyen bitkilerden 8 hafta önce ilk hasadı üretebilir.Yanlış gibberellic asit uygulaması bitkinin kuvvetini azaltabilir, siyah uçlara yatkınlığı ve örümcek kenesi hasarını arttırabilir,normalden daha koni biçiminde erken filizlenmeye ve çürük yapraklara neden olabilir.
Özellikle,gibberellic asit mevsim olarak çok erken uygulandığında,yüksek miktarda,veya uygulamadan hemen sonra veya esnasında yoğun ısı oluştuğunda olumsuz etkiler görülebilir.
Yıllık üretimde,büyüme düzenleyici tedaviler iki hafta süreyle 2-3 spreylik gibberellic asit içermelidir.Yaygın sprey ölçüsü hektar başına 6,6 gramı geçmeyecek şekilde olmalıdır.Yetişen kısma yakın yapraklar sıvının azaldığı noktadan mümkünse ıslatılmalıdır.Uygulamalar transplantasyondan 5-7 hafta sonra bitkilerin yapısı 45-63 cm ulaştığında başlamalıdır.Filiz üretimi uzun süreçte dört ayrı bölümden oluşan uygulamayla mümkün olabilir.İlk bölümde transplantasyondan 5 hafta sonra,ikinci bölümde transplantasyondan 6 hafta sonra,üçüncü bölümde transplantasyondan 7 hafta sonra ve son bölümde hiçbir uygulama yoktur.Transplantasyondan sonra 10 veya daha fazla hafta yapılan uygulamalar genellikle ticari üretim için erken netice vermez.
8.ENTEGRE EDİLEN ZARARLI MADDELERLE MÜCADELE
Yabani Otla Mücadele
Üreticiler yabani otları kontrol altına alabilmek için mekanik yetiştirme yöntemini uygularlar.Uzun süreli enginarlar çoğunlukla iki yoldan mekanik yetiştirmeyi olanaklı kılan ızgara sistemi üzerine ekiliyor,bu sistemde el ile ot yolma yöntemi sadece tek başına enginar bitkilerinin etrafında yapılmalıdır.Mekanik yetiştirme sık aralıklı tarlalarda sadece tek yönde mümkündür.El ile çapalama yöntemini en aza indirmeyi tercih eden üreticiler geleneksel ızgara sistemi üzerinde ekim yapmalıdır.
Haşerat Tanımlama ve Kontrol
Enginar güvesi en etkili zararlı maddedir.Haşerat donuk yaprakların altına veya filizlerin altındaki saplara yumurtalarını bırakır.Bu da genç filizlerin bodur kalmasına ve bozulmasına neden olur.Haşeratlar özellikle devamlı üretimin olduğu yerlerde tekrar üremeye devam ederler.Sıkı bir şekilde zararlı madde kontrolünün uygulanmasına rağmen ekilebilir filizlerin %25-%50 oranında azalması bazı enfekte alanlarda sıradışı olmayan bir durum değildir.Ekinciler tarafından bulunan zarar görmüş enginarların ortadan kaldırılması ve hemen budama işleminden sonra toprağa bitki enkazı halinde dahil edilmesi sıkı sağlık kontrolüne bağlıdır.Entegre edilmiş zararlı maddelerle mücadele teknikleri sağlık kontrollerini,kültürel yöntemleri ve azaltılmış böcek ilacı kullanımı ile uygulanan yoğun tuzakları birarada bulundurur.
Aphidler, özellikle fasulye ve yeşil şeftali aphidleri yılın belirli zamanlarında problem teşkil edebilirler.Gelişimi etkilemenin yanında, yeşil şeftali veya fasulye aphidi filizlerde kuruma ve çürümeye sebep olabilirler.Tırtıllar,özellikle tuzlu bataklık tırtılları ve kurtçuklar,enginar yaprak ve filizlerinden beslenirler.Tırtıllar,transplantasyonlu yıllık üretimde,gelişen filizlerin büyüme noktalarında hasara neden olup sorun arz ederler.
Bacillus Thuringiensis (BT) adını verdiğimiz bakteri yıllık enginarları tırtıllara karşı korumaya yardımcıdır.
Bahçe ve sera sümüklü böcekleri ve kahverengi bahçe salyangozları yapraklardaki tırtıklı kısımlarını yiyerek,enginar filizlerinin dış kısımlarını törpüleyerek yüzeyi siyahlaştırır ve kaliteyi düşürür.Örümcek keneleri de bitkinin kuvvetinde ve mahsulde ciddi kayıplara sebep olabilir.Tarla fareleri enginar tarlalarında gözle görülür derecede ekonomik zarara yol açabilir.Bu kemirgenler etli köklerden,genç filizlerden ve bitkinin gelişmekte olan filizlerinden beslenir.Bu zararlı etkenleri kontrol altına almak için tuzaklar ve böcek ilacı yemleri kullanılır.
Hastalığı Tanımlama ve Başa Çıkma:
Küflenme ve Ramularia adını verdiğimiz yaprak lekeleri enginarlarda ciddi boyutta ekonomik kayıplara sebep olabilir.Yapraklara hücum eden hastalık yaprakta erken yaşlanmaya ve dökülmeye yol açabilir.Hasarlı filizler pazarlanamaz.
Botrytis adını verdiğimiz çürüme yağmurlu havada ve uzun süren ılıman iklimlerde ve yüksek oranda nemde rastlanan yaygın bir hastalıktır.Mantar genellikle dondan,böceklerden ve yanlış toplamadan dolayı hasar görmüş dokuyu istila eder.Gri veya kahverengi mantar bitkinin gelişen kısımlarında yayılır.Milyonlarca hücre hızla gelişir ve rüzgarla hızla yayılır.Hasat öncesi Botrytis kontrolü uygun şekilde toplama,hasarlı kısımları paketlemeden önce ayırma,depolama ve yükleme sırasında uygun şekilde soğutma gerektirir. Botrytis kontrolü için tarlalarda pratik bir yöntem geliştirilmemiştir.
Virüslü bir hastalık olan kıvrımlı bodurlaşma hasta bitkileri oldukça bodur bırakıp öldürür.Belirtiler,kıvrılan yapraklar,bodurlaşan bitki ve azalan filiz üretimidir.Filizler şekilsiz ve küçük kalabilir.Kıvrımlı bodurlaşma Böcekle geçer fakat esas hastalık taşıyıcı bilinmemektedir.Virüs,enginar bitkilerinde yaşar.Tek kontrol yöntemi virüs bulaşmamış bitki stoğu bulundurmak ve virüslü bitkileri de hemen ayırmaktır.
Bakteriyel baştan çürüme,enginar bitkilerinin bodurlaşmasına ve sıcak havada solmasına neden olur.İleriki safhalarda,bitkiler dağılabilir.Baş ve kök dokuları yumuşaklaşır ve siyah veya kahverengiye dönüşür.Hastalığın hasatlama araç gereçleriyle yayıldığı düşünülmektedir.Bilinen tek yöntem,temiz üretim makineleri kullanmak ve hasatlama ve üretim sırasında hastalığın yayılmasından kaçınmaktır.
9.HASATLAMA VE TOPLAMA
Enginarlar genellikle haftada bir veya iki defa hava durumuna bagli olarak el ile toplanırlar. Tarlalar 1-3 ay arasında hasatlanabilir. Yıllık üretim yapılan tarlaların daha kısa, hasatlama maliyetini azaltan daha yoğun bir üretim sureci vardır. Yıllık enginarlar mevsim suresince otuz kez veya daha fazla hasatlanirlar.
Enginarlar, filizler maksimum ebada ulaştığında hasatlanmalidir. Önce ilk filizler hasatlanir. İkinci ve üçüncü filizler maksimum büyüklüğe ulaştığı zaman hasatlanir. Filizler olgunlaştıkça aralarındaki renk ve görüntü farkı ne zaman hasatlama yapılacağına dair tek ipucudur. Gereğinden fazla olgunlaşan filizler iç kısımlarda mor renge dönüşür, acımsı ve odunsu,daha az yenilebilir, etli bir dokusu olur. Filizin renginin ve görüntüsünün olgunlaşma seviyesiyle ilişkisini gözlemlemek için birkaç filizi saptan uca doğru kesmek yetiştiricinin ne zaman hasatlama yapması gerektiği konusunda yardımcı olabilir.
Enginarlar, 7,5-10 cm lik filiz ve sapıyla beraber el ile kesilirler. Bunların içerisinde hasatlanabilir filizler özenle seçilir. Hasatlanan filizler sırtta taşınabilen kanvas çantalarda omuzda taşınır. İsçiler çantaları paketlenmek üzere küçük kutulara veya ahşap kaplara boşaltırlar.
10.HASAT ÖNCESİ TOPLAMA
Senelik enginarlar tarlada böcek veya mekanik hasar, has talik veya kozmetik bozukluk kontrolünden geçirilirler. Pazarlanamayan filizler Kadirili, pazarlanabilecek durumda olan filizler ise ebat ve kalitelerine göre ayrılıp fiber kutularda paketlenir. Filiz ölçülerinin tasnif edilmesi standart kutularda paketlenen filiz miktarını temsil eder : Paket başına 18 adet düşen filizler çapı 11.3 cm olanlardan daha geniştir ; 24 lük paketler 10-11.3 cm ; 36 lık paketler 8.8-10 cm ; 48 lık paketler 7.5-8.8 cm ; 60 lık paketler 6.9-7.5 cm dir. Büyük veya küçük ayrı ayrı filizler (2.5-6.9 cm), karton başına yaklaşık 100 büyük filiz veya 175 küçük filizler halinde karışık şekilde paketlenir.Taze urun pazarları 24 lük ve 36 lıkları perakendeciler de 36 lık ve 48 likleri tercih ederler. Tarlada paketlenen enginarlar genellikle hava ile soğutulurlar. Hektar başına 800 veya daha fazla kutu mahsul iyi kabul edilmesine rağmen, hasatlama zamanı ve bütün mahsul pazar koşullarına bağlıdır. Tek bir kutu en az 9.9 kg ağırlığında olmalıdır.
