BEZELYE HAKKINDAKİ BÜTÜN BİLGİLER
BEZELYE HAKKINDAKİ BÜTÜN BİLGİLERİklim İsteği
Bezelye iklim isteği bakımından kaprisli bir bitkidir. Bezelye serin iklim sebzesidir. Donma noktasına yakın düşük sıcaklıklara dayanan bir sebze türüdür. Havaların serin ve nemli olduğu koşullarda çok iyi gelişme göstermesine karşın sıcak ve kuru havalardan hoşlanmaz. Yetiştirilme dönemi süresince sıcaklığın donma noktasının üzerinde olması arzu edilir. Çimlenme döneminde topraktaki yüksek rutubet tohumun çürümesine neden olur.Toprak sıcaklığı 7-8°C olduğunda tohum ekimi yapılır. Bezelye tohumu 2°C?de çimlensede, çimlenme çok yavaş olur. Gelişme döneminde yüksek sıcaklık ve uzun güneşlenmeden hoşlanmaz. Bu dönemde rutubet ve serin ortam ister. Gelişme döneminde meydana gelen yüksek sıcaklık ve kuraklık bitkinin tüm gücünü generatif faza harcamasına neden olur. Bitki bodur kalır ve meyveler normal iriliklerini alamaz. Çabuk ve zoraki olgunlaşma nedeniyle verim ve kalitede çok büyük kayıplar oluşur. Gelişme döneminde toprak yüzeyine yatan bitkilerde mantari hastalıklar büyük zararlara yol açar, ürünün pazarlanamaz hale gelmesine neden olurlar.
Bezelye belli bir sıcaklık toplamından sonra generatif döneme geçer, aksi takdirde vegetatif kalır. Bezelye tohumlarının çimlenmesi için en uygun sıcaklıklar 15-18°C?ler arasındaki sıcaklıklardır. Çimlenme ve çiçeklenme arasındaki dönemde günlük ortalama sıcaklığın 15-18°C?ler arasında, çiçeklenme ile olgunluk arasındaki dönemde de sıcaklığın 18-21°C?ler arasında olması istenir. Sıcaklığın yüksek olması durumunda çiçeklenme süresi kısalır. Çiçeklenme ile olgunluk arasındaki dönemde sıcaklığın 10°C? ye düşmesi durumunda ise danenin olgunlaşması gerçekleşmez. Aynı dönemde sıcaklığın 26 °C?nin üzerine çıkmasıda arzu edilmez.
Bezelyenin yüksek sıcaklığa en duyarlı olduğu dönem çiçeklenmeden hemen sonraki devredir. Yağışın yetişme dönemi boyunca düzenli ve yavaş olması danenin yüksek kalitede olmasını sağlar.
Danelerin olgunlaşması devresinde sıcaklığın 30°C üzerine çıkması halinde, tohumlar canlılıklarını kaybeder. Haşlanma dediğimiz olay oluşur.
Işık yoğunluğu da gelişme ve verim üzerine etkili olur. 15.000 Lux?lük aydınlatmada bitki normal geliştiği halde daha düşük yoğunlukta ise çiçek salkımlarındaki çiçek sayısı azalır. Işık yoğunluğu artarsa buna bağlı olarak çiçek sayısı artar.
Toprak İsteği
Toprak isteği bakımından seçicidir. Serin ve yağışlı dönemde yetiştirildiği için alüviyal ve su tutma kapasitesi yüksek topraklarda çok iyi gelişir. Ağır topraklardan hoşlanmaz. Çimlenme döneminde ıslak ve çok rutubetli topraklarda tohum iyi çimlenmez. Toprak ıslaklığı gelişmeyi olumsuz yönde etkiler. Gövdenin ve meyvelerin ıslak toprakla temasını önlemek için gerekli önlemler alınmalıdır.
Erkencilik için kumlu-tınlı topraklar daha uygundur. Erkenciliğin önemli olmadığı hallerde yüksek verim ve iyi nitelikli ürün alabilmek için iyi draje edilmiş killi-tınlı topraklar tercih edilmelidir. Düşük pH?lı topraklarda azot ve fosfor alınımının azalması nedeniyle dane verimi de azalmaktadır. Bu nedenle toprak pH?sının 6.5-7 civarında olması istenir.
Yetiştirilme Şekli
1.Toprak hazırlığı
2.Çapalama
3.Herek verme
4.Sulama
5.Gübreleme
6.Olgunluk hasat ve depolama
7.Verim
Toprak Hazırlığı ve Ekimi
İlkbahar üretimlerinde topraktaki azot bakterilerini ve mikroorganizmaların faaliyetlerini kolaylaştırmak için toprak sonbaharda 20-25 cm derinlikte bir iki defa sürülerek havalandırılır. Ekim sonbaharda yapılacak ise tarla anız bozumunu takip eden sürümden sonra, ekim öncesinde tekrar sürülmelidir. Toprağın çok iyi işlenmesi gereklidir. Büyük işletmelerde hasat makine ile yapıldığından tarla yüzeyinin çok düzgün olması gerekir. Hem sonbahar hemde ilkbahar ekimlerinde işlenen toprak tırmıkla düzeltilerek ekime hazır hale getirilir.
Tohum ekimi bölgenin iklim şartlarına bağlıdır. Kasım ayında Mayıs ayına kadar tohum ekimi yapılabilir. Ülkemizde tohum ekimi genellikle Şubat ve Mart aylarında yapılmaktadır. 30 Kasım?a kadar sonbahar çeşitleri, Şubat ayından 15Mart?a kadar erkenci çeşitler, Nisan başına kadar yarı erkenci ve geçci çeşitler, 15 Nisan?dan sonra sıcağa dayanıklı çeşitlerin ekimi yapılmaktadır.
Ekim şekli ve ekim aralıkları çeşit özelliğine, işletme büyüklüğüne ve değerlendirilme şekline göre değişiklik gösterir.
Hasadın elle yapıldığı işletmelerde tohum ekimi önceden hazırlanmış masuralara (karık), makinalı hasadın uygulandığı işletmelerde ise düze yapılır. Ekimin mutlaka toprak tavında iken yapılması gerekir. Tohumların ekim derinliği ortalama 3-5 cm olmalıdır.
Yetiştirme döneminde düzenli yağış alan veya yağmurlama sulama imkanı olan tarlalara düze ekim daha uygundur. Yetiştirilecek bezelye sırık çeşidi ise masuralara ekim yapılmalıdır. Yer çeşitleri düz tarlaya mibzerle ekilmelidir. Düze ekimlerde sıra arası 30-40 cm sıra üzeri 5-10 cm olacak şekilde tohum ekimi yapılmalıdır. Sırık çeşitleri ise sıra arası 50-80 cm sıra üzeri ise 15-25 cm olmalıdır. Sırık çeşitler masuraların boyun noktalarına ocakvari olarak ekilir. Bu nedenle her ocağa 4-5 adet tohum atılır. Dekara atılacak tohum miktarı ekim sıklığı ve tohumun büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Ortalama olarak dekara yaklaşık 10-12 kg arasında tohum ekilir. Ortalama olarak m 2?de 30-40 adet çimlenebilecek tohum bulunmalıdır.
Çapalama
Tohumların çimlenerek bitkilerin toprak yüzüne çıkıp gelişmeye başladığı ilk hafta içinde büyümeleri çok yavaştır. Yabancı otlar bitkilerin 4-5 yapraklı olduğu dönemlerde gelişmeye çok zarar verirler. Bu dönemde toprağı havalandırmak, varsa kaymak tabakasını kırmak, yabancı otları almak ve gerekiyorsa seyreltme yapmak amacı ile birinci çapa yapılır. İlk çapa çok yüzeysel yapılmalı ve köklere zarar verilmemelidir. Birinci çapadan yaklaşık 20gün sonra bitkiler 25-30 cm boylandıkları ve yabancı otların fazlalaştığı dönemde ikinci çapa yapılır. Bu çapa ile bitkilerin boğazları doldurulur. Genellikle ikinci çapa zamanı çiçeklenmeden önceki dönemdir. Bezelyelere iki çapa yeterlidir. Ancak kaymak tabakası ve yabancı otların oluşması halinde üçüncü bir çapa yapılabilir.
Herek Verme
Sırık bezelyelerde ikinci çapa ile birlikte herek verme işlemi de yapılır. Kafes tellerle, zikzaklı gergin iplerle, kargı veya sırıklarla bitkilere herek verilir. Herekler bitkilerin rüzgardan ve toprakta bulunan nemden zarar görmemesini sağlar. Bitkiler hereklere büyüme uçlarındaki sülüklerle çok sağlam olarak tutturulur. Böylece rüzgar ve toprak rutubetinden bitkinin gövdesi, ve meyveleri olumsuz yönde etkilenmez. Ayrıca bezelye bitkileri kafes telleri üzerinde de yetiştirilebilir. Bunun için bir metre genişliğindeki ve 3-4 m?de bir dikilen kazıklara kafes telleri meyilli şekilde duvar gibi çekilir. Bezelye bitkileri bu kafes telleri üzerinde çok iyi gelişir. Düzenli hasat yapılarak kaliteli düzgün meyveler elde edilir. Özellikle bu yöntem küçük aile işletmelerinde sofralık, taze bezelye üretiminde kullanılır.
Sulama
Sonbaharda yapılan bezelye yetiştiriciliğinde, bitkinin gelişme dönemi genellikle yağışlı döneme rastladığı için sulamaya hemen hemen hiç ihtiyaç duyulmaz. İlkbaharda yapılan ekimlerde iyi bir gelişme sağlayabilmek için hava ve toprak şartlarına bağlı olarak düzenli aralıklarla sulama yapılmalıdır. Çiçeklenmeden önceki dönemde ve meyve tutumundan sonraki dönemde olmak üzere en az iki defa sulama yapılır. Çok nadir hallerde havalar çok kurak giderse üçüncü bir sulama yapılabilir. Sulama karık usulü veya yağmurlama şeklinde yapılır.
Gübreleme
Bezelye kendinden önce yetiştirilmiş olan bitkiye verilmiş olan gübrelerle çoğu kez yetinmektedir. Bezelyeye çiftlik gübresi vermekten kaçınılmalıdır. Çiftlik gübresi vegatatif kısımların aşırı gelişmesini sağlar ve bakla, dane veriminin azalmasına neden olur. Ancak toprağın fiziksel yapısını düzeltmek için verilmesi gerekiyorsa, bezelyeden önce yetiştirilen çapa bitkilerine verilmelidir. Bezelye, potasyum ve fosfor eksikliğine karşı çok hassastır. Topraktaki fosfordan çok iyi faydalanır. Ekim öncesi toprak işleme sırasında dekara 3-4 kg saf azot, 8-10 kg fosfor ve 20kg potasyum verilmelidir. Hafifi bünyeli topraklarda veya hasadın elle yapıldığı yetiştiricilikte toprağa verilen gübre miktarı arttırılmalıdır.
Olgunluk, Hasat ve Depolama
Bezelyede hasat olgunluğuna gelmiş baklalar en geç iki-üç gün içinde hasat edilmelidir. Özellikle kuru ve sıcak havalarda daneler çok çabuk olgunlaşır. Hasat zamanında yapılmaz geç kalınırsaA daneler unlu bir durum alır ve konservelik kalitesi çok düşer. Bu nedenle konservelik bezelyelerin hasat olgunluğu tendrometre denilen alet yardımı ile belirlenir. Tendrometre danelerin muayyen bir basınca karşı dayanma gücünü gösteren ve ibresi uzmanların istediği rakamı gösterdiği anda bezelyelerin hasadını karar verdirmeyi sağlayan bir alettir. Bezelye tarlaları uzmanlar tarafından düzemli olarak kontrol edilerek hasat olgunluğuna gelmiş baklaların oranı %70?in üstüne ulaştığı, tendrometre değerinin de 90-95?i gösterdiği dönemde hasada karar verilir. Hasadın kısa sürede zaman geçirilmeden yapılması gerekir. Konservelik bezelyeler genellikle geniş alanlarda yetiştirilir. Bunların hasadı yukarıda açıklandığı gibi hasat olgunluğuna geldiğinde bir defada makine ile yapılır. Tarlada hasat olgunluğuna gelmiş bezelye bitkileri biçilerek veya sökülerek konserve fabrikalarına getirilir, özel makineler ile danelenir ve boylara ayrılır.
Bezelyenin sap, yaprak ve daneleri ayrılan boş baklaları ve gövde parçaları ayıklama makinesinin diğer kısmından atılır. Bu atıklar çok değerli bir hayvan yemidir. Konserve sanayinde kullanılan bezelye daneleri büyüklüklerine göre en küçükten başlayarak 0-1-2-3 gibi numaralar ile gruplandırılır.
Küçük işletmelerde ise bezelye hasadı kademeli olarak elle yapılır. Hasat olgunluğuna gelmiş bezelyeler 3-4 gün ara ile düzenli olarak bitkilere zarar vermeden elle hasat edillirler. Genellikle sırık bezelyeler küçük işletmelerde yetiştirilirler, hasatları ise kademeli olarak elle yapılır. Büyük işletmelerde ise genellikle yer çeşitleri yetiştirilir ve önce belirtildiği şekilde hasatları makine ile ve bir defada yapılır. Hasadın kademeli olarak elle yapılması kalite ve verimi olumlu yönde etkiler.
Hasat edilen bezelyeler hemen piyasaya sevk edilir. Konservelik bezelyeler ise fabrikalara sevk edilerek daneleri ayıklanır. Pazara sevk edilen bezelyeler 5-10°C sıcaklıklarda 2-3 günlük bir süre bekleyebilir. Sürenin uzaması halinde zararlanmalar görülür. 0-1°C?de %85-90 nemde bezelyeler baklalı olarak 4-6 hafta muhafaza edilebilir.
Kuru danelerin muhafaza süresi daha uzundur. 5°C sıcaklıkta %50-55 nemde kuru dane içerisindeki nem %10-12 civarında olduğunda saklama süresi 1-2 yıl arasında değişir. Ancak sıcaklık ve nem birlikte yükselirse bu süre hızla kısalır.
Verim
Bezelyede verim çeşidinin yer ve sırık oluşuna, baklada bulunan dane sayısı ve iriliğine, ekolojik şartlara bağlı olarak değişir. Bir dekar alandan baklalı taze bezelye olarak 1500-2000 kg taze iç bezelye olarak ise 500-800 kg arasında ürün alınır.
