AKINTIAR,BOYUNA AKINTILAR,ENİNE AKINTILAR
AKINTILAR
Deniz yüzeylerindeki suların , bulundukları yerden daha uzak mesafelere taşınması ile akıntılar oluşur.
Denizlerde ve okyanuslarda görülen akıntılar; rüzgarlar,gelgit, denizler arasındaki tuzluluk (Yoğunluk) ve seviye farkı gibi nedenlerle oluşur.
Dalga Akıntısı
Kıyıya doğru gelerek kıyıda çatlayan dalgalar, kıyıda suların dibe doğru dalmasına yada kıyı boyunca akıntıya geçmesine neden olur.
Gel-git Akıntısı
Gel-git hareketiyle kabarıp geri çekilen sular özellikle koylarda ve akarsu ağızlarında akıntıya sebep olur.
Batı Avrupa’da Almanya ve Hollanda gibi bazı ülkeler, haliçlere kurdukları santrallerle gel-git akıntılarından yararlanarak enerji elde etmektedirler.
Yoğunluk (tuzluluk) ve Seviye Farkı Akıntısı
Farklı sıcaklık ve yoğunluğa (tuzluluk) sahip su kütlelerinin birbirine kavuştuğu boğazlarda akıntılar meydana gelir.
Soğuk ve sıcak denizlerin karşılaşma alanlarında, soğuk su yoğun olduğundan alt, yoğunluğu az olan sıcak su ise üst akıntı oluşturur.
Tuzluluk farkı olan su kütlelerinin karşılaştığı yerlerde, tuzluluk oranı fazla olan alt akıntı, tuzluluk oranı az olan ise üst akıntı oluşturur.
Denizlerin boğazlarla birleştikleri yerde beslenme kaynaklarının farklılığından dolayı az da olsa seviye farkları oluşur. Buralarda seviyesi yüksek olan denizden seviyesi düşük olan denize doğru akıntı oluşur.
Yurdumuzda, Karadeniz’den Akdeniz’e doğru üst akıntı, Akdeniz’den de Karadeniz’e doğru alt akıntı olmasında yoğunluk ve seviye farkı etkilidir.
Okyanus Akıntıları
Muson rüzgarları ve sürekli rüzgarların etkisiyle okyanuslarda meydana gelen hareketlerdir.
Okyanus akıntıları ilk hareket ettikleri yere göre soğuk yada sıcak etkiye sahiptirler. Alçak enlemlerden gelenler sıcak, yüksek enlemlerden gelenler soğukturlar.
Dünyamızın günlük hareketinden dolayı rüzgarlar sapmaya uğradığından, okyanus akıntılarında da sapmalar ve halkalar olur.
Okyanus akıntılarının karşılaşma alanlarında balıkçılık çok gelişmiştir. Sebebi; balıklar için önemli besin kaynağı olan planktonların çok fazla olmasıdır. Norveç ve Japonya'da balıkçılığın çok gelişmiş olması bu ülkelerin okyanus akıntılarının karşılaşım alanında olmasıdır.
KIYI TİPLERİ
Kıyıların Şekillenmesinde Etkili Faktörler
Dalgalar
Akıntılar
Gel-git
Akarsular
Buzullar
İç kuvvetler
Kıyıdaki dağların uzanış biçimi
Canlılar (Mercanlar) (en az etkili)
Rüzgarlar (Dolaylı etkiye sahip)
ENiNE KIYILAR
Dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde görülür. Ör: Ege Bölgesi Kıyıları (Edremit-Kuşadası arası).
Bu kıyılarda;
•Girinti-çıkıntı fazladır.
•Kıta sahanlığı geniştir.
•İç kesimlere ulaşım kolaydır.
•Limanların hinterlandı (ard bölge) geniştir.
•Deniz etkisi iç kesimlere kadar sokulabilir.
•Kıyı ile iç kesim arasında önemli farklar yoktur.
BOYUNA KIYILAR
Antalya
Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde görülür. Ör:Karadeniz ve Akdeniz kıyıları.
Bu kıyılarda;
•Girinti-çıkıntı azdır.
•Doğal limanlar azdır ve hinterlandları (ard bölge) dardır.
•İç kesimlere ulaşım zordur.
•Dalga aşındırması ile falez oluşumu fazladır.
•Kıyı ile iç kesim arasında iklim, bitki örtüsü, ekonomik faaliyetlerde farklılık fazladır.
RİA TİPİ KIYILAR
Akarsu vadilerinin deniz ilerlemesi sonucunda sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Ör: İstanbul-Çanakkale Boğazları, Haliç ve G.Batı Anadolu Kıyılarıdır.
DALMAÇYA KIYI TİPİ
Kıyıya paralel uzanmış dağların çukur kısımlarının deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Dağların yüksek kısımları kıyıda adaları oluşturur.
Ör:Adriyatik denizinde Dalmaçya kıyıları (Hırvatistan kıyıları). Yurdumuzda Antalya- Kaş kıyıları buna örnektir.
LİMANLI KIYILAR
Geniş tabanlı vadilerin veya koy-körfezlerin deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
Ör:Karadeniz’in kuzeyindeki kıyılar (Odessa, Dinyeper, ) buna örnektir. Yurdumuzda ise Büyük ve Küçük Çekmece kıyıları böyle kıyılardandır.
HALİÇ (ESTUARY) TİPİ KIYILAR
Gel-git olayının etkisiyle akarsu ağızlarında aşındırma ile oluşan doğal limanlardır. Okyanus kıyılarındaki akarsu ağızlarında görülür.
Kuzeybatı Avrupa kıyılarındaki önemli limanlar buna örnektir. Yurdumuzda yoktur.
WATT TİPİ KIYILAR
Gel-git olayının etkisiyle bazen kara bazen de deniz durumuna gelen kıyılardır. Haliç kıyılarının bulunduğu yerlerde bulunur.
FİYORT TİPİ KIYILAR
Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır. Girinti-çıkıntısı çok fazladır. Bu kıyılara en iyi örnek İskandinav Yarımadası kıyıları gösterilebilir.
Eğer kıyıda adalar da var ise bu tür kıyılara Skyer tipi kıyılar denir. Ör:Norveç kıyıları
RESİF KIYILARI
Sıcak denizlerde yaşayan mercanların kalıntılarından oluşan kıyı tipidir.
Ör: Mercan adaları kıyıları (Avustralya Kıtasının doğusunda).
Ortasında lagün (deniz kulağı) bulunan hilal şeklindeki mercan adasına atol denir.
